Günümüzde minimum düzey stres aranır oldu. Peki, stres karşısında kendimizi nasıl koruyabiliriz?
Stres kelimesi, günlük yaşantımızda neredeyse herkes tarafından kullanılan bir kelimedir. Stresten bahsedildiğinde genellikle olumsuz bir durum akla gelmektedir. Oysa sağlıklı bir düzeyde yaşanılan stres; araştırmak, yaratıcı olmak ve çalışmak konusunda kişileri harekete geçirdiği bilinmektedir. Yani stres, kişinin ilerlemesini ve gelişmesini sağlayabilmesi için gerekli olan bir unsurdur.
Peki, bu stres kavramı nedir?
Literatürde Yerlikaya (2009) tarafından stres; bireyin içinden veya dışından gelen uyaranların, duygusal, sosyal ve bilişsel anlamda işleyişini bozan ve dengesini korumak veya yeniden kurmak için onu çaba harcamaya zorlayan, gerçek veya var olduğu sanılan uyaranlara verilen fiziksel, ruhsal veya zihinsel tepkiler olarak tanımlanmaktadır. Stres kişiyi korumak adına ortaya çıkar, fakat yoğunluğu çok fazla arttığında yaşam kalitesini bozabilir.
Bireyin stres yaşamasına neden olan faktörlere stresör denilmektedir. Stres karşısında verilen tepki bireyden bireye değişiklik gösterebilmektedir. Hatta aynı birey farklı zamanlarda aynı stresör karşısında farklı tepkiler de verebilmektedir. Bu nedenle stresi oluşturan faktörlerin çeşitliliği sayıca fazladır ve bunları ayrı ayrı ele almak neredeyse imkânsızdır.
Stresin nedenleri nelerdir?
- Fiziksel nedenler: Kişinin çevresinde ve içinde yaşadığı olaylardır.
- Psikolojik nedenler: Kişinin kişilik ve düşünce yapısındaki olumsuz faktörlerdir.
- Toplumsal nedenler: Maddi durumlar, kişiler arası çatışmalar, zaman yönetimi ile ilgili sıkıntılardır.
- Ruhsal nedenler: Kişinin değerlerini kaybetmesi, anlamlı bir ilişki içinde olmaması ve yaşam amacının bulunmamasıdır.
- İşle ilgili nedenler: Ücretlendirme ile ilgili sıkıntılar, iş arkadaşları ve ortamı ile ilişkilerindeki olumsuz durumlar, iş ortamında yaşanan rol karmaşasıdır.
- Durumsal nedenler: Dışardan destek almamak, alınan eğitimin yetersiz olması, duygu paylaşımı yaşayamamasıdır.
Yukarıda ifade edilen stres nedenlerinin temeli incelendiğinde kişilik yer almaktadır. Bireyin kişiliği, onun etrafında yaşanan olayları algılama yeteneğini ve çeşitli durumlarda gösterdiği tepkilerini etkileyebilmektedir. Bazı kişiler strese karşı dayanıklı olurken bazıları ise kolay bir şekilde etkilenebilmektedir.
Stresle ortaya çıkan belirtiler:
Karar vermekte zorlanma, zihin karışıklığı, konsantrasyon bozukluğu, unutkanlık, olumsuz düşünceler gibi zihinsel belirtiler, nefes almada zorlanma, çarpıntı, aşırı terleme (bütün vücutta ya da ellerde), tuvalete gitme sıklığının artması, mide ağrısı, aşırı yemek yeme ya da iştah kaybı, vücutta ağrıların ortaya çıkması, kaygının artması gibi fiziksel belirtiler ve içsel huzursuzluk/gerginlik, öfkelenme, duygusal hassaslığın artması gibi duygusal belirtiler ortaya çıkabilir.
Stresli bir durum ile başa çıkabilmek adına fiziksel ve zihinsel kaynakların değerlendirilmesi ve zihinle beden arasındaki karmaşık örüntüleri tanımlayan stres tepkisi faktörlerinin keşfedilip birlikte ele alınması önemlidir. Bunun için her bir birey kişilik özellikleri bakımından özel olduğu için stresi algılama seviyesi ve stres ile mücadele etmesindeki yollar farklılık gösterebilmektedir.
Stres ile başa çıkmak için bazı öneriler:
- Düzenli olarak yürüyüş ve egzersiz yapmak.
- Stres seviyesi arttığı zamanlarda örneğin yoğun bir iş temposu ile uğraşılıyorsa, ara ara mola vermek.
- Geriye dönük değil şimdi ve buraya odaklanmak.
- Hayatınızdaki belirsizliklerden kurtulmaya çalışmak.
- Size göre uygun olmayan durumlarda ‘hayır’ ifadesini kullanabilmek. Hayır diyebilmeyi öğrenmek.
- İlginizi yoğunlaştıracak ve enerjinizi atabileceğiniz aktiviteler yapmak.
- Kitap okumak.
- Değişimi kabullenin ve değişime açık olun.
- Kendinize ulaşılabilir olan somut hedefler belirlemek.
- Sizi geren ortamdan uzaklaşmak. Derin nefes alıp, gevşemeye çalışmak.
- Uykunuzu yeteri kadar almak.
- Alkol, sigara ve bağımlılık yapan maddelerden uzak durmak.
- Stresi azaltmak için dengeli ve düzenli beslenmek.
- Zamanınızı mutlaka planlı kullanmak ve önceliklerinizi belirlemek.
- Stresle başa çıkmanın zorlaştığı zamanlarda psikososyal destek almak.
Stres ile mücadele asla hafife alınmaması gereken bir konudur. Kişi tarafından algılanan stres toplumsal, iş ve eğitim hayatıyla ilgili alanlarda ya da önemli işlevsellik alanlarında bireyi engeller hale geldiğinde ve kişi stres faktörleriyle baş edemez hale geldiğinde; kişinin stres ile başa çıkma yollarını geliştirebilmesi ve beceri kazanıp bu durum ile mücadele edebilmesi için profesyonel destek alması önemlidir.
Yakın Doğu Üniversitesi Hastanesi, uzman klinik psikolog Seren Kızılkaya.
